Halle

François Servais werd geboren in Halle, een gezellig stadje vijftien kilometer ten zuiden van Brussel. Halle is vooral bekend als bedevaartsoord, en dat al vanaf de dertiende eeuw.

Servais is er opgegroeid, heeft er een gezin gesticht en is er gestorven. Tussen twee reizen door kon hij er zich terugtrekken in zijn villa. Halle heeft Servais’ nagedachtenis steeds levend gehouden, tot op vandaag.

1. Servais’ geboorte

Servais’ vader Jean-Baptiste, 1838
(privécollectie)

Op 6 juni 1807 kwam François Servais ter wereld, in een eenvoudig huisje in het Handbooghof, een straatje dichtbij de Zenne, in het centrum van Halle. Vader Jean-Baptiste Servais (1773-1838) was schoenlapper, moeder Joséphine Bande (1784-1878) werkte als meid bij enkele families in de buurt. De familie Servais heeft Halse wortels tot diep in de zeventiende eeuw. Vrijwel alle voorouders van François Servais waren echte Hallenaars.
Twee jaar later werd nog een dochter geboren, Pauline, die zou trouwen met François Denayre, een bakker uit Halle.

2. Lid van het kerkorkest

Sint-Martinusbasiliek, 2015

Als bijverdienste speelde vader Servais viool in het orkestje van de Sint-Martinuskerk. Vanaf zijn twaalfde maakte François Servais ook deel uit van dat ensemble, wellicht als klarinettist.
Zo luisterde hij haast elke dag de misvieringen op. Vanaf 1827 moest Servais regelmatig verstek geven, omwille van zijn opleiding in Brussel en beginnende carrière. In 1832 stopte hij definitief.

3. Muzikant en dirigent van de Halse Harmonie

Hommage à Servais op 4 september 1837

Het kerkorkest was sterk verweven met de Halse Harmonie Sinte-Cecilia. Ze ontstond in 1790 en is nog steeds actief. Hoogstwaarschijnlijk speelde Servais ook in dat orkest. Vanaf 1828 zou hij de harmonie ook gedirigeerd hebben. Hij zorgde ervoor dat Jean-Valentin Bender, eveneens dirigent van de Koninklijke Muziekkapel der Gidsen, het in 1833 overnam.
Zijn hele carrière lang bleef Servais betrokken bij de Harmonie, eerst als erelid en vanaf 1860 als erevoorzitter. Hij was soms aanwezig op een concert of banket en werkte ook een paar keer mee. Op 4 september 1837 bijvoorbeeld trad Servais op tijdens een concert van de Harmonie. Na afloop zongen de aanwezigen een Hommage à Servais – voor de gelegenheid gedicht door Deltenre uit Edingen.

4. Opus 1 opgedragen aan een Hallenaar

François Servais, Fantaisie pour le Violoncelle, opus 1 – Schott Mainz, 1838

In 1838 publiceerde de bekende muziekuitgever Schott in Mainz Servais’ opus 1, een fantaisie voor cello en harp. Servais droeg het werk op aan Hallenaar Jean Joseph Vandercammen (1788-1866). Vandercammen was een van de drijvende krachten van zowel het kerkorkest als de Harmonie, en heeft een rol gespeeld in Servais’ opleiding. Hij was later ook getuige bij Servais’ huwelijk en bij de geboorteaangifte van enkele van zijn kinderen.

5. Huwelijk

Historisch stadhuis, 2015

In Rusland leerde Servais Sophie Feygin kennen, dochter van een rentmeester van tsaar Nicolas I. Ze trouwden in 1842 in Sint-Petersburg voor de Russisch-Ortodoxe kerk. In 1848 werd hun burgerlijk huwelijk voltrokken, ditmaal in Halle. De plechtigheid vond plaats in het stadhuis op de Grote Markt. De eerste jaren na hun huwelijk verbleven ze in Huizingen, een buurgemeente van Halle.

6. Villa Servais

Plattegrond Villa Servais door Jean-Pierre Cluysenaer, 1859
© Servaiscollectie Halle

In 1847 nam de familie Servais haar intrek in de zogenaamde ‘villa Servais’. De villla is een ontwerp van Jean-Pierre Cluysenaer, de architect van onder meer de Brusselse Sint-Hubertusgalerijen, het gemeentehuis van Dilbeek, het kasteel Rey in Drogenbos en het Koninklijk Conservatorium van Brussel. Cyprien Godebski, Servais’ latere schoonzoon, zorgde voor de basreliëfs aan de voorgevel, met de voorstelling van onder meer Beethoven, Rossini en een cello.
De eerstesteenlegging vond plaats op 20 augustus 1847, in aanwezigheid van Servais’ Parijse vriend en impresario Jules Lardin. Vanuit zijn villa had Servais een prachtig uitzicht op de omgeving. Het park strekte zich uit over een groot deel van de Vogelpers en de huidige Sint-Rochusstraat.
De familie Servais ontving regelmatig bevriende musici en kunstenaars, zoals Franz Liszt, Anton Rubinstein, François-Joseph Fétis en Berthold Damcke. Belgische musici als Henry Vieuxtemps, Hubert Léonard en François-Auguste Gevaert kwamen regelmatig over de vloer.
Koningin Maria-Hendrika kwam af en toe incognito op bezoek. Misia Godebska, die als Misia Sert de geschiedenis inging, bracht er een deel van haar jeugd door. Franz en Joseph Servais bleven tot 1885 in de Villa Servais wonen, al waren ze vaak voor langere tijd uit Halle weg.

7. Servais speelt in Halle

Affiche liefdadigheidsconcert Servais, 1855
© privécollectie

Ook al was Servais vanaf 1834 gelanceerd in een internationale carrière, hij liet zijn geboortestad niet los. Af en toe trad hij in Halle op. Meestal schonk Servais de opbrengst aan een goed doel, zoals ook op 16 december 1855. Het liefdadigheidsconcert vond plaats in zijn Villa en de opbrengst ging naar de armen. Servais, Hubert Léonard, Henri Mailly, Berthold Damcke, Amélie Marin en Louise Feygin-Damcke verschenen op het podium.

8. Servais en de Koorkring Roland de Lattre

Servais met het koor Roland de Lattre, 1865

In september 1842 zag in Halle de Société de Choeurs Roland de Lattre het levenslicht. Amper enkele maanden later bracht het koor al een serenade aan Servais, die later erevoorzitter werd. Met dirigent Jules Denefve boekte de koorkring uitmundende resultaten op wedstrijden in binnen- en buitenland. Het koor maakte ook concertuitstappen naar Parijs en Amsterdam. Op deze foto poseren de leden samen met Servais voor diens villa. Het koor was net in de prijzen gevallen op een koorwedstrijd in Cambrai.

9. Franz Servais en het Halse muziekleven

Franz Servais, Ave Maria, 1866 © Servaiscollectie Halle
© Servaiscollectie Halle

Ook Franz Servais was betrokken bij het Halse muziekleven. Hij werd in 1865 zanger bij het koor Roland de Lattre. In 1866 componeerde hij een ‘Ave Maria’, ter gelegenheid van de 600ste verjaardag van de aankomst van het mirakuleuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Halle. Hij werkte later nog mee aan concerten van Roland de Lattre. Tot de jaren 1890 bleef Franz contact houden met de Halse Harmonie.

10. Servais’ overlijden

Servais’ graf op het kerkhof van Halle, 2006
© Servaiscollectie Halle

Het nieuws van Servais’ overlijden op 26 november 1866 dompelde de Halse bevolking onder in diepe rouw. In de hele binnenstad hingen zwarte vlaggen. Duizenden mensen waren paraat op de begrafenis drie dagen later, bekostigd door de stad. Onder hen ook een aantal buitenlanders.
Servais werd begraven op het kerkhof van Halle. Later werd het lichaam van zijn zoon Joseph bijgezet. In 1897 verhuisde het graf naar het nieuwe kerkhof wat verderop. Het valt nog steeds te bezichtigen (rij links van de hoofdingang). Het graf wordt onderhouden door de Stad. Op 26 november 2006 werd een gedenkplaat onthuld naar aanleiding van de 140ste verjaardag van Servais’ overlijden.

11. Standbeeld Servais

Standbeeld van Servais op de Halse Grote Markt, 2007

Amper vijf jaar na zijn overlijden kreeg Servais een standbeeld op de Grote Markt van Halle. Op de plechtige inhuldiging in 1871 waren Henry Vieuxtemps en François-Auguste Gevaert aanwezig. Het beeld werd uit kostbaar Carraramarmer gehouwen door Cyprien Godebski (1835-1909), Servais’ schoonzoon. Deze beeldhouwer van Poolse afkomst sculpteerde beroemde personages in onder meer Frankrijk, Engeland, Rusland, België, Monaco en Peru, en doceerde aan de Kunstacademie van Sint-Petersburg. Hij toonde zich een meester in het vak: strijkstok en snaren werden gebeeldhouwd uit één en hetzelfde blok. Servais kreeg als eerste cellist ter wereld een standbeeld…
De twee beelden in de nissen van de toren van het stadhuis zijn ook van Godebski.

12. Joseph Servais en de Cercle Servais

Programma Cercle Servais met Joseph Servais
© Servaiscollectie Halle

Het symfonisch orkest Cercle Servais werd opgericht in 1870, om de muzikale faam van Servais uit te dragen. Hallenaar Emile Houssiau was de eerste dirigent, tot 1905. Franz en Joseph Servais waren als erelid regelmatig te gast op concerten en andere activiteiten. Volgende dirigenten waren Jules Lerinckx, Charles De Koster en Leopold Sluys. De Cercle Servais bleef musiceren tot halverwege de jaren 1960.
In de beginjaren trad Joseph Servais af en toe met het orkest op als solist. Hij speelde dan steevast composities van zijn vader. Joseph hield ook contact met het koor Roland de Lattre en met de Halse Harmonie.

13. Servais gevierd in 1907

Programma concert op 6 oktober 1907
© Servaiscollectie Halle

In juni-oktober 1907 vonden in Halle een aantal festiviteiten plaats naar aanleiding van Servais’ honderdste geboortejaar. Op 6 oktober 1907 organiseerde Ernest Van Dyck, Servais’ schoonzoon, een liefdadigheidsconcert in de Salle de l’Harmonie in Halle. Ook de Belgische violist Eugène Ysaÿe trad op. Cellist Joseph Hollman (1852-1927) speelde het Andante Religioso uit het Concerto Militaire opus 18 van Servais. Hollman had nog les gevolgd bij Isidore de Swert in het Conservatorium van Brussel.

14. Servais gevierd in 1957

Affiche Servaisviering 1957
© Servaiscollectie Halle

De viering van Servais’ 150ste geboortejaar omvatte onder meer een bijeenkomst op het stadhuis en een plechtigheid op het kerkhof van Halle op 6 juni, een tentoonstelling ‘Servais en zijn tijd’ in het Oud-Jezuïetencollege, een plechtige mis met het Mariakoor op 2 september, een galaconcert door het Nationaal orkest van België op 22 september en een ‘Symphonisch Concert “A. François Servais en zijn tijd”’ door de Cercle Servais op 29 oktober 1957 in zaal Concordia Halle. Op dat concert soleerde Hallenaar Maurice Deneulin in het Concerto en si mineur van Servais.

15. Hugo Van de Velde speelt voor Servais

Foto Hugo Van de Velde tijdens recital op 27 januari 1967
© Servaiscollectie Halle

Dit recital maakte deel uit van de herdenking van de honderdste verjaardag van Servais’ overlijden. Van de Velde bracht twee werken van Servais. Nog op het programma van de herdenking: een plechtigheid bij het graf, een academische zitting en een plechtige mis op 26 november 1966 en een tentoonstelling in de Villa Servais.

16. Servaislaan

Straatnaambord Servaislaan, 2014

Rond 1900 werd een straat naar Servais genoemd, de huidige Leeuwenstraat. Begin jaren 1950 kreeg de zijstraat van de Vogelpers, die de villa Servais bereikbaar maakt, Servaislaan als naam.

17. Servaisacademie

Voorgevel Servaisacademie, foto Jan Decreton, 2009

In het voormalige Jezuïetencollege naast de basiliek is de Halse muziekacademie ondergebracht. Sinds 1997 draagt deze academie de naam Stedelijke Servaisacademie voor Muziek, Woord en Dans.
De concertzaal op de eerste verdieping werd dertig jaar geleden omgedoopt tot Servaiszaal.

18. Buste door Lefever

Foto buste Servais door Edmond Lefever

In de Servaiszaal van de Servaisacademie, rechts van het podium, staat een buste van Servais, in 1880 vervaardigd door Edmond Lefever.

19. Vzw Servais

Logo vzw Servais, ontwerp van Renaat Uyttersprot, 2004

Van 1985 tot 1992 was een concertvereniging Adrien François Servais vzw actief. Ze organiseerde een dertigtal concerten met gerenommeerde artiesten. Drie keer stond er ook muziek van Servais op het programma. De vereniging realiseerde ook een tentoonstelling, samen met het Zuidwestbrabants Museum, en een lp met muziek van Servais.
In 2003 startte de vzw Servais. De vzw Servais wil bijdragen tot de studie en de bekendmaking van het leven en het werk van François Servais en zijn nakomelingen. Daarnaast wil de vzw fungeren als het internationale aanspreekpunt voor alles wat met Servais te maken heeft. De vereniging organiseerde intussen tientallen concerten, tentoonstellingen, lezingen e.a., gaf twee cd’s en enkele boeken uit. Op de concerten is telkens werk van Servais te horen.
Lees meer over onze vzw onder de rubriek Servais vzw.

20. Halse Servaiscollectie

Het Halse Streekmuseum startte in de jaren 1980 met een muziekcollectie. De vzw Servais spant zich sinds haar oprichting in voor de verdere uitbouw van die collectie. De Servaiscollectie omvat duizenden partituren, foto’s, cd’s, voorwerpen, brieven, programma’s en andere archivalia. Een deel van de collectie stond van 2004 tot 2015 opgesteld in de permanente tentoonstelling De familie Servais en het muziekleven in Halle & Europa.
Het materiaal werd ook getoond tijdens de grote tentoonstelling “Adrien François Servais 1807-2007. Halse cellist met wereldfaam” in de Oude Post en het Historische Stadhuis in Halle. Vanaf 2016 zijn enkele bijzondere stukken te zien in het nieuwe museum in den AST, Meiboom 16 in Halle.

Servaiswandeling: Ontdek Servais en Villa Servais!

Cellovirtuoos François Servais (1807-1866) reisde Europa rond en oogstte veel succes. Hij bleef echter ook trouw aan zijn geboortestad Halle. Een ervaren gids vertelt over Servais’ leven en werk en neemt je mee naar bijzondere plekken uit het leven van Servais, zoals de Sint-Martinusbasiliek, de Grote Markt, het Handbooghof en uiteraard de Villa Servais.
Gidsbeurten aan te vragen via de vzw Servais. Zie de aparte pagina.