Leven

Parijs, 31 januari 1847. François Servais treedt op in het Conservatorium van Parijs. Hector Berlioz zit in de zaal en schrijft nadien in het Journal des Débats: “Le second concert nous a révélé un talent de premier ordre, un paganinien, qui étonne, attendrit et entraîne par sa hardiesse, ses élans de sensibilité et son impétueuse allure: je veux parler du grand violoncelliste Servais”.

Het was niet de eerste keer dat Berlioz een optreden van Servais bijwoonde; hij zat ook al in de zaal bij Servais’ Parijse debuut in de winter van 1833-1834. Die reis naar Parijs was voor de 26-jarige Belgische cellist een logische stap: hij had vier jaar eerder een Eerste prijs behaald in de École royale de Musique in Brussel – het latere Conservatorium – en was sindsdien assistent van zijn leraar Nicolas Platel en solocellist van de Koninklijke Muntschouwburg in Brussel. Servais’ afkomst liet allerminst een dergelijk verloop vermoeden: François Servais was op 6 juni 1807 geboren in Halle, een stadje dichtbij Brussel, als zoon van een schoenlapper en een huishoudster. Het gezin had het niet breed en vader Servais speelde daarom ook in de kerk en op bals. Vanaf zijn twaalfde trad de jonge Servais mee op, als violist en klarinettist. Pas op zijn negentiende kreeg Servais de kans om cello te gaan studeren in Brussel.

Na 1834 nam Servais’ carrière nog een grotere vlucht. In 1835 trad hij in Londen op met het orkest van de Philharmonic Society, in 1837 stond hij in Den Haag samen met Franz Liszt op de affiche en in 1840 schudde hij de hand van Richard Wagner. In 1842 was Servais te horen tijdens het eerste concert van de Wiener Philharmoniker en twee jaar later speelde hij in het Gewandhaus in Leipzig Beethovens Erzherzog Trio met Felix Mendelssohn en Ferdinand David als kamermuziekpartners. Servais bleef reizen tot kort vóór zijn overlijden in Halle op 26 november 1866. Hij ondernam acht grote concertreizen naar Polen, Rusland, Oostenrijk-Hongarije, de Baltische staten en Scandinavië en talrijke kleinere tournees in België, Nederland, Frankrijk en Duitsland. Jonge cellisten uit al die landen kwamen op hun beurt naar Brussel, waar Servais vanaf 1848 lesgaf in het Conservatorium.

Berlioz verwoordde het al in 1847: Servais wou het publiek verbazen, ontroeren en meeslepen. Hij ging daarbij onverschrokken, gevoelig en onstuimig te werk. We zitten volop in de Romantiek. Berlioz noemde Servais ‘un paganinien’ en later hadden Giacchino Rossini en anderen het over de ‘Paganini van de Cello’. De link met de Italiaanse vioolvirtuoos Niccolò Paganini ligt voor de hand: Servais’ vingervlugheid evenaarde die van de violisten. Daarvoor had hij de technische mogelijkheden van de cello gevoelig uitgebreid. Servais perfectioneerde het linkerhandspel, had een soepele boogvoering en is bovenal de eerste cellist die steeds met een steunpin speelde, een speelwijze die al vlug navolging kreeg. Trillers, appogiatura, allerhande versieringen, glissando’s, passages in octaven of flageolet en arpeggio’s lagen in zijn bereik. Het instrument waarmee Servais die mogelijkheden demonstreerde, was een Stradivarius cello uit 1701.

Het cellorepertoire was op dat moment nog vrij beperkt en voor Servais onvoldoende geschikt om zijn vaardigheden te tonen. Hij schreef daarom vier celloconcerto’s en tientallen andere werken voor cello en orkest, duo’s voor cello en piano en cello en viool en voor twee cello’s. Op enkele uitzonderingen na speelde Servais uitsluitend eigen composities op zijn talrijke concerten. Dat getuigt van een sterke zelfzekerheid. Uitgevers kregen al snel interesse in Servais’ composities. 70 werken zijn gepubliceerd; ze zijn verspreid in vele honderden uitgaven door minstens zeventig uitgevers over de hele wereld, van 1836 tot nu. Vandaag weerklinkt Servais’ werk nog wereldwijd.

(c) Peter François – 2016

Chronologisch overzicht